Vijftien jaar werk, met 650 internationaal gerenommeerde auteurs die 1350 lemmata schreven, heeft geresulteerd in een boek van 5000 pagina’s verdeeld over zes delen: The Brill Encyclopedia of Early Christianity. Dit uitgebreide werk verschijnt volgende maand, maar is ook online beschikbaar. De hoofdredactie bestaat uit de hoogleraren David Hunter (Boston College), Paul van Geest (Tilburg University, Erasmus Universiteit Rotterdam) en Bert Jan Lietaert Peerbolte (VU). Op 18 september zullen zij het eerste exemplaar overhandigen aan paus Franciscus.
Hoogleraar kerkgeschiedenis Paul Van Geest en Lietaert Peerbolte, hoogleraar Nieuwe Testament, ontmoetten elkaar zestien jaar geleden bij de opening van het interuniversitair Centrum voor Patristisch Onderzoek, dat Van Geest oprichtte aan de Universiteit van Tilburg en de VU. Zij werden benaderd door Brill (Leiden) om een encyclopedie van het vroege christendom te maken. Lietaert Peerbolte: “Paul en ik realiseerden ons al snel dat we samen veel meer konden bereiken, dus sloegen we de handen in elkaar. Als hoofdredacteuren ontwierpen we een format en maakten we een lijst met werken, auteurs en thema’s. Deze lijst bleef groeien. Uiteindelijk hebben we er een andere redacteur bij gehaald, David Hunter. Angelo di Berardino, de peetvader van ons vakgebied, werd de adviserende redacteur. We hebben ook 16 andere topwetenschappers ingeschakeld als sectieredacteuren. In samenspraak met hen hebben we de auteurs geworven, waarbij het er uiteindelijk 650 betrof.”
We stonden onder druk en ervoeren positieve stress toen Brill dit jaar een harde deadline stelde”
Paul van Geest
Van Geest: “We hebben het jaar 600 als eindpunt genomen. Tegen die tijd had ‘orthodoxie’ zich gevestigd als de mainstream en waren de debatten over de identiteit van Christus grotendeels afgelopen. De ‘wereldomvattende’ christelijke kerk was ook een machtige organisatie geworden. Auteurs als Augustinus hadden werken geschreven die gedachten formuleerden over onderwerpen als de menselijke vrije wil, die nog steeds invloedrijk zijn. We wilden de enorme diversiteit aan ideeën, mensen en werken in de vroegchristelijke kerk laten zien en ze tegelijkertijd in een context plaatsen. Augustinus werd bijvoorbeeld niet alleen beïnvloed door de Bijbel, maar ook door het neoplatonisme en het stoïcisme. We wilden dat elk artikel de huidige stand van het onderzoek zou weerspiegelen en een overzicht zou geven van hiaten in het onderzoek. De lemma’s over Jezus en de Bijbel zijn de grootste, maar er zijn ook lemma’s over onderwerpen als ‘water’. Hoe keken de vroege christenen tegen water of de natuur aan?”
Lietaert: “We wilden ook een brug slaan tussen de studiegebieden van het Nieuwe Testament en de patristiek (de studie van de werken van de kerkvaders) om aan te tonen dat werken uit deze vakgebieden in de eerste eeuwen met elkaar verbonden waren en soms beïnvloed werden door dezelfde bronnen en contexten. In mijn oratie in 2009 kondigde ik aan dat we met dit project bezig waren (lacht). Sommige mensen zeiden dat ik het niet had moeten noemen, voor het geval het niet zou lukken. De synergie tussen onze Nederlandse collega’s en ons wereldwijde netwerk van toponderzoekers, jonge talenten, de hoge kwaliteit van de artikelen en een gerenommeerde uitgever bleek echter van onschatbare waarde. Bijna iedereen die we hebben benaderd, heeft zijn steentje bijgedragen.”
Van Geest: “We stonden onder druk en ervoeren positieve stress toen Brill dit jaar een harde deadline stelde. We moesten op het laatste moment een aantal cruciale artikelen schrijven. Sommige collega’s hebben ons enorm geholpen. Bert, Jan, David en ik hadden bijna dagelijks therapeutische sessies en wekelijkse vergaderingen met de uitgever. Als we competitieve collega’s waren geweest, was dit project nooit gelukt. Het was uitstekend teamwork.”
Ik zie het als mijn plicht als hoogleraar om mijn vakgebied door te geven aan de volgende generatie
Bert Jan Lietaert Peerbolte
Het toegankelijk maken van kennis voor studenten, promovendi en onderzoekers stond in dit project voorop, zegt Van Geest. “Elke promovendus die in het vroege christendom begint, heeft nu een ideale uitgangspositie. Maar ook jagers/verzamelaars met een brede interesse zullen veel in de encyclopedie vinden.”
Ze hebben zo hun favoriete inzendingen, al merken ze meteen op dat er veel ‘pareltjes’ zijn en waren ze aangenaam verrast door de talenten van de jonge promovendi. Lietaert roemt een inzending van professor Annette Merz: “Echt van grote klasse; Ze beschrijft een hele discussie over de brieven van de paus in de derde en vierde eeuw.” Van Geest is zeer te spreken over de inleiding van Angelo di Berardino over de geschiedenis van encyclopedieën in het vakgebied tot aan de publicatie van hun werk: “Het geeft een prachtig overzicht van de uitgestrektheid van het vakgebied.”
Is het niet het lot van een encyclopedie om verouderd te raken? Lietaert Peerbolte: “Brill gaat online updates maken. Ik zie het als mijn plicht als hoogleraar om mijn vakgebied door te geven aan de volgende generatie. Zij zullen de toekomstige leerstoelhouders zijn die het werk kunnen voortzetten en bijwerken.”
