In de zomerserie op rkkerk.nl over missionair kerk-zijn gaat het vierde en laatste artikel over het synodale proces dat plaatsvindt in de Rooms-Katholieke Kerk van 2021 tot en met 2024. Monique van Dijk-Groeneboer heeft als lid van de Nederlandse Delegatie deelgenomen aan de Europese bijeenkomst binnen dit proces. Zij beschrijft de verschillende stappen van het gehele traject.
In 2021 heeft paus Franciscus álle gelovigen opgeroepen hun stem te laten horen over de toekomst van de kerk. Het proces dat toen in gang is gezet wordt ‘synodaal’ genoemd. Het woord ‘synodaal’ is afgeleid uit het Grieks en betekent zoiets als ‘samen op weg gaan’. De paus zegt daarover: ‘Een synodale kerk is een kerk die luistert. Het gelovige volk, het college van bisschoppen, de bisschop van Rome: allen luisteren zij naar elkaar, en allen luisteren naar de Heilige Geest’. (Franciscus 2015).
Lokale geloofsgemeenschappen
Allereerst zijn alle lokale geloofsgemeenschappen uitgenodigd om zich uit te spreken. In alle Nederlandse bisdommen is een proces op gang gekomen om ‘gewone’ gelovigen aan het woord te laten. De paus heeft nadrukkelijk jongeren en vrouwen gevraagd mee te doen, omdat zij tot nu toe minder vaak gehoord worden. Het Netwerk Katholieke Vrouwen heeft in deze fase een digitale vragenlijst ontworpen om specifiek vrouwen aan het woord te laten, in afstemming met de bisschoppelijk referent Vrouw en Kerk. Daaraan hebben in enkele maanden meer dan 2200 respondenten gehoor gegeven. De resultaten zijn verschenen in het rapport ‘Zij heeft een verhaal’(2022). Een klein deel van de conclusies is terecht gekomen in het landelijke rapport, dat vanuit Nederland naar Rome gestuurd is.
Europa, de continentale fase
Nadat bisschoppenconferenties van alle landen hun verzamelde rapporten naar Rome hadden gestuurd, is daar een volgend Werkdocument uit ontstaan ‘Vergroot de ruimte van uw tent’ (DCS 2022). Aan elk continent is gevraagd gezamenlijk te reageren op dit eerste werkdocument. De centrale thema’s zijn daarbij: missie, participatie en gemeenschap. In Praag is in februari 2023 een Europese bijeenkomst georganiseerd om vanuit alle 39 landen te reageren op dit werkdocument (Continental Assembly). Uit ieder land mochten vier delegatieleden worden afgevaardigd, waaronder, heel bijzonder, ook leken. Ik mocht deel uitmaken van deze Nederlandse delegatie. Elk land kreeg zes minuten de tijd om de reactie van het land te presenteren. Bovendien werd deze bisschoppenconferentie zelf synodaal georganiseerd. Er waren internationale groepsbijeenkomsten waarin bisschoppen, priesters, diakens en leken verdeeld werden in kleine groepen. In deze groepen werd op een gemeenschappelijke vraag gereflecteerd en werd open geluisterd naar wat eenieder ‘door de Heilige Geest werd ingefluisterd’. Er werd alleen gesproken en uitgewisseld met elkaar, maar er werd niet op elkaar gereageerd. Alles werd in rustige sfeer gedeeld, zonder oordeel en zonder discussie. De verslagen van deze groepen, in de vorm van gegenereerde antwoorden op de centrale vragen, werden meegenomen in het verzamelen van de data voor het Europese document.
Belangrijke citaten
Uit de notitie van het algemene secretariaat voor de synode in het Vaticaan, die alle bisschoppen en ook de deelnemers ontvingen voorafgaand aan de continentale conferentie, is een aantal citaten relevant. Zij tonen een verdere uitwerking van de conciliedocumenten van het Tweede Vaticaans Concilie.
‘Synodaliteit is “niet alleen een methode, maar een vorm van kerk-zijn en een stijl van het vervullen van de gemeenschappelijke missie van evangelisatie” (Secretariaat voor de Synode, januari 2023)’.
‘Participatie in het synodale proces geeft ons de mogelijkheid de collegiale vereniging te versterken die ook zichtbaar is in de wederzijdse relaties van individuele bisschoppen met hun specifieke kerken en met de universele Kerk” (Lumen Gentium, 23).’
‘Als het waar is dat alle bisschoppen “door hun eigen kerk te regeren als onderdeel van de universele kerk, zij zelf effectief bijdragen aan het welvaren van het hele mystieke lichaam wat ook het lichaam van de kerken is ”(LG 23), dan is het ook waar dat we geroepen zijn, met en voor Petrus, de hele kerk te representeren in het verbond van vrede, liefde en eenheid’. Welke weg is beter dan ‘samen wandelen’ in de zekerheid dat ‘het precies dit pad van synodaliteit is dat God verwacht van de kerk in het derde millennium?” (Franciscus 2015).
Voor de hele wereld
In april 2023 verscheen het Europese document (Concluding Dossier European Continental Assembly 2023). Ook de documenten van de andere continenten werden gepubliceerd. Daaruit is in Rome een nieuw werkdocument geschreven (Instrumentum Laboris ‘For a synodal church: communion, participation, mission’, juni 2023). Dit document dient als basis voor de wereldwijde bijeenkomst, de synodale vergadering van bisschoppen in oktober 2023.
Voor het eerst ook zijn bij deze Synode in Rome 70 leken uitgenodigd om deel te nemen en te stemmen. Het werkdocument is ingedeeld volgens vijftien centrale vragen die opnieuw aan alle gelovigen worden voorgelegd. Wederom vragen dus en geen antwoorden, voorschriften of richtlijnen. Het gaat expliciet om het proces zelf, om de kerk in dit derde millennium synodaal te maken, te laten werken en leven als een geheel met alle diversiteit en verscheidenheid van alle gelovigen als onderdeel van dat ene lichaam.
De eenheid en de verscheidenheid van de kerk zijn een rijkdom
Tot slot enkele concluderende opmerkingen, nog midden in dit synodale proces.
Er blijkt eenheid te kunnen zijn terwijl er ook verschillen zijn, wat ook duidelijk bleek op de Europese conferentie. Verschillen dienen te worden gewaardeerd. Alle gedoopten zijn samen onderweg, in genade en in dienst aan de naaste.
Er is aandacht nodig voor vrouwen wier talenten niet altijd ten volle worden benut en ook expliciet voor jongeren, die niet alleen de toekomst maar ook het heden van de kerk zijn. Spanningen moeten niet worden genegeerd noch tot conflict worden. We moeten samen creatieve wegen zoeken om met die spanningen om te gaan.
Verkondiging van het geloof dient samen te gaan met radicale inclusie en acceptatie. Anderen moeten welkom zijn en ook echt een eigen plaats krijgen.
Ieder van ons krijgt de ruimte, op lokaal niveau. Wij gaan samen in gesprek, oefenen in luisteren naar elkaar. De website luisterendopweg.nl wil initiatieven in dit proces verbinden en mensen betrekken bij het synodale proces. Laat u erdoor inspireren! Samen in gebed verbonden mogen we onze veelkleurigheid ontdekken, zonder oordeel naar elkaar luisteren en vreugde herkennen, daar waar we de heilige Geest aan het werk zien, horen en ervaren.
Monique van Dijk-Groeneboer, augustus 2023 (foto: mw. Van Dijk-Groeneboer tijdens de bijeenkomst in Praag).
Bron: https://www.rkkerk.nl
