Op 8 mei 2025 koos het conclaaf de augustijn kardinaal Robert Francis Prevost tot paus. Paus Leo XIV is een augustijn. Wat betekent dat?
Augustinus en zijn Regel
In 386 bekeerde Augustinus (354-430) zich tot het christendom en vanaf dat moment leidde hij in Milaan samen met vrienden een leven van gebed, studie en ascese. Later richtte hij zijn ouderlijk huis als klooster in. Zelf werd hij overste. Na zijn priesterwijding verhuisde hij naar Hippo. Daar leefde hij eerst samen met vrienden in een klooster. Maar later werd hij bisschop gekozen en werd de geestelijkheid van het bisdom zijn gemeenschap.
Juist in die tijd, in 397, schreef hij zijn Regel voor de Gemeenschap. Deze staat bekend als de Regel van Augustinus. Daarin gaan de liefde voor God en de liefde voor de naaste hand in hand. Augustinus benadrukt dat je God niet kunt beminnen zonder de naaste lief te hebben.
De augustijnse familie
Augustinus heeft zelf geen kloosterorde gesticht. Maar vanaf de elfde eeuw lieten veel kanunniken (geestelijken die verbonden waren aan een kathedraal, of aan zogeheten ‘collegiale kerken’ met een kapittel) zich door zijn Regel inspireren. In de elfde en twaalfde eeuw moedigden pausen deze groepen aan om zich te verenigen in congregaties onder leiding van een generaal-abt. Zij vormen wat we noemen de augustijnse familie, samen met andere religieuzen die zich lieten inspireren door de Regel van Augustinus.
Ver weg van de drukke steden en de kathedralen waren er christenen die ervoor kozen om als kluizenaar te leven op het platteland. De Kerk probeerde wildgroei te voorkomen en ordende deze bewegingen binnen juridische kaders. Zo verenigde paus Innocentius IV in 1243 verschillende groepen Toscaanse kluizenaars tot een nieuwe orde, die de Regel van Augustinus aannam. Hier ligt de basis van de orde waarvan paus Leo XIV lid werd, de orde van de augustijner Heremieten (Ordo Eremitarum Sancti Augustini, oesa).
De heilige Augustinus afgebeeld lezend uit de bijbel. “Tolle lege” komt uit de Belijdenissen van Augustinus. Het betekent “neem en lees” en is een oproep om de Heilige Schrift te lezen. (Foto: Wikipedia)
Spiritualiteit
De spiritualiteit van deze augustijnse ordes heeft een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Binnen hun spiritualiteit willen de augustijnen de liefde voorop stellen en de eerste plaats geven. De goddelijke liefde richt zich tot het hart van de mens, waar de gevoelens zetelen. De liefde tot God is het doel van meditatie en contemplatie. Van belang is wel dat we steeds onderscheiden wat van God komt en wat van de Boze. De ‘onderscheiding der geesten’ speelt een grote rol in de augustijnse spiritualiteit.
In de augustijnse spiritualiteit is ons geestelijk leven geworteld in de liefde als genade van God. Dat wil zeggen dat we de liefde van God ontvangen. Het is de basis van waaruit we leven en gaat aan ons handelen vooraf.
De augustijnse spiritualiteit beseft dat we als mensen altijd tekortschieten. We mogen ons tegenover God niet rijk rekenen met onze eigen verdiensten.
De augustijnen kennen een sterke Mariadevotie. Maria wordt onder verschillende titels vereerd. Het meest geliefd is de titel ‘Moeder van Goede Raad’. De oorspronkelijke afbeelding bevindt zich in de kerk van Genazzono in de buurt van Rome. In 1467 kwam op de muur een fraaie schildering tevoorschijn, waarschijnlijk als gevolg van een restauratie. In die tijd interpreteerde men dit als een wonder. Genazzono groeide uit tot een belangrijk bedevaartsoord in Italië en wordt bezocht door gelovigen uit Italië en Albanië. De eerste reis van paus Leo XIV buiten het Vaticaan (op 10 mei) bracht hem naar deze plek.
De augustijnse levenswijze is niet zuiver contemplatief. Augustinus acht pure contemplatie enkel in de hemel mogelijk. In een van zijn brieven spoorde Augustinus monniken aan de Kerk met hun pastorale arbeid bij te staan wanneer die hen nodig heeft. De noden van de Kerk prevaleren boven de contemplatieve rust zonder de beschouwing te verwaarlozen.
Paus Leo XIV als augustijn
Paus Leo XIV draagt zeker een augustijns geestesmerk. In 1987 promoveerde hij in het kerkelijk recht op een proefschrift met als titel: “The office and authority of the local prior in the Order of Saint Augustine”.
Zijn wapenspreuk getuigt ook van zijn augustijnse spiritualiteit, deze luidt: “In Illo uno Unum” (“In de Ene zijn wij één”). Paus Leo XIV ontleende deze aan de preek van Augustinus over Psalm 127, waarin hij uitlegt dat hoewel wij christenen met velen zijn, wij in de ene Christus één zijn.”
Ook in zijn verkondiging sluit hij aan bij Augustinus. Zijn eerste woorden na zijn pausverkiezing op 8 mei 2025 waren: “Vrede zij u” Hij benadrukte in deze toespraak dat God ons onvoorwaardelijk bemint. God wil het goede voor ons en het kwaad zal niet overwinnen.
In zijn eerste toespraak noemde hij zich “een zoon van Augustinus” en citeerde hij deze met de woorden “met u ben ik een christen en voor u een bisschop”.
Zijn preek bij zijn inauguratie begon hij met een citaat uit de Belijdenissen van Augustinus: “U hebt ons voor uzelf gemaakt, Heer, en ons hart heeft geen rust totdat het in U rust.”
We herkennen de augustijnse spiritualiteit van paus Leo XIV ook in de manier waarop hij spreekt over de persoon van de apostel Petrus. Liefde en eenheid vormen twee dimensies van de zending die Jezus aan Petrus heeft toevertrouwd. Hij benadrukt dat Petrus enkel zijn taak heeft kunnen uitvoeren, omdat deze in zijn eigen leven de oneindige en onvoorwaardelijke liefde van God heeft ervaren, zelfs in het uur van mislukking en ontkenning.
Petrus moet het geloof van zijn broeders dienen, zich niet buiten of boven hen opstellen, maar samen met hen op weg gaan. “Wij allen zijn in feite ‘levende stenen’ (1 Petrus 2, 5), geroepen door ons doopsel om Gods bouwwerk op te bouwen in broederlijke gemeenschap, in de harmonie van de Geest, in het samenleven van verscheidenheid.”
In de nadruk van paus Leo XIV op gemeenschappelijkheid herkennen we de augustijnse spiritualiteit die gaat over liefde en gemeenschap.
(Beschrijving augustijnse spiritualiteit: Martijn Schrama osa, De regel van de liefde: over de volgelingen van Augustinus – Baarn, 2006.)
Het wapen van paus Leo met daaropeen gesloten boek met een door een pijl doorboord hart, een verwijzing naar de bekeringservaring van Augustinus die hij als volgt verwoordde: “U hebt mijn hart doorboord met uw Woord”.
Bron: Katholiekleven.nl
Foto: in header (c) Ramon Mangold/Katholiekleven.nl
